Gaslighting: Όταν η χειραγώγηση απειλεί τα «λογικά» μας
«Το Gaslighting είναι μια προσπάθεια να διαστρεβλώσεις την αλήθεια, με σκοπό να μπερδέψεις και να ελέγξεις» - Tracy Malone.
Με τον όρο gaslighting εννοείται μία τεχνική χειραγώγησης και συναισθηματικής κακοποίησης που στόχο έχει να αποσταθεροποιήσει το άτομο και να το κάνει να αμφισβητεί την ίδια του τη λογική, τα συναισθήματα του, ακόμα και γεγονότα που έχει βιώσει. Ο όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην ταινία με τίτλο «Gaslight», όπου ο πρωταγωνιστής, με σκοπό να αποκομίσει οικονομικά οφέλη, προσπαθεί να πείσει τη σύζυγο του και τον κύκλο τους ότι είναι τρελή, αμφισβητώντας τη λογική της, αρνούμενος γεγονότα, πράξεις και λόγια του.
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτή την τεχνική -συνειδητά ή μη- προσπαθούν να φέρουν το θύμα σε μία κατάσταση συνεχούς αμφιβολίας για την ορθότητα των σκέψεων του και για τη διαύγεια του, με στόχο να το ελέγχουν.
Κάποιες συνήθεις τακτικές είναι:
α. Η πλήρης άρνηση ή διαστρέβλωση των λεγομένων του θύματος: Ο θύτης αρνείται ένα γεγονός ή κάτι που είπε, προσποιείται ότι δεν θυμάται περιστατικά ή διαστρεβλώνει γεγονότα και λόγια.
β. Η αμφισβήτηση της λογικής: Ο θύτης αμφισβητεί τη μνήμη, την αντίληψη και την αίσθηση της πραγματικότητας του θύματος.
γ. Η περιφρόνηση και η έλλειψη ενσυναίσθησης: Ο θύτης υποβαθμίζει τη σημασία των γεγονότων, των σκέψεων και των συναισθημάτων του θύματος, δεν συντονίζεται με αυτά και τα περιφρονεί.
δ. Η απαξίωση και η ασέβεια: Ο θύτης υπονομεύει την αξία του θύματος, το ειρωνεύεται, μπορεί ακόμα και να το κακοποιήσει λεκτικά.
Χαρακτηριστικές φράσεις είναι: «Δεν είναι όπως τα λες, τα φαντάστηκες», «Δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάς», «Αντιδράς υπερβολικά», «Είσαι πολύ ευαίσθητη», «Δεν ξέρεις τι λες», «Από το μυαλό σου τα βγάζεις όλα», «Δεν το είπα ποτέ αυτό», «Είσαι παρανοϊκός/ή», «Δεν μπορείς να συνεννοηθείς».
Το Gaslighting μπορεί να παρατηρηθεί σε κάθε είδους σχέση, συντροφική, συναδελφική, ακόμα και γονέα-παιδιού. Δεν είναι σπάνιο, για παράδειγμα, ένας ενήλικος να μιλάει στον γονιό για συμπεριφορές του που τον είχαν πληγώσει κατά την παιδική ηλικία και ο γονιός να τις αρνείται κατηγορηματικά, να αποποιείται κάθε ευθύνη και να τις αποδίδει στην «παιδική φαντασία» του παιδιού του. Σε αυτή την περίπτωση, το gaslighting λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας, που προστατεύει τον γονιό από το να συνειδητοποιήσει ότι πράγματι έβλαψε το παιδί του. Επίσης, στο εργασιακό περιβάλλον, η τεχνική αυτή μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη όταν χρησιμοποιείται από άτομα που διαθέτουν εξουσία, ενώ στις συντροφικές σχέσεις, όπου εμφανίζεται κατά κόρον, μπορεί να εγκατασταθεί ως μόνιμος τρόπος επικοινωνίας, που πιθανότατα θα περάσει και στα παιδιά του ζευγαριού. Σε κάθε περίπτωση, όσο πιο στενή είναι η σχέση, τόσο πιο δύσκολα γίνονται τα πράγματα.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των Gaslighters και των θυμάτων τους;
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτού του είδους τη χειραγώγηση συνήθως χαρακτηρίζονται από αντικοινωνικά και ναρκισσιστικά στοιχεία, έχουν την τάση να εκμεταλλεύονται τους άλλους, επιζητούν τον έλεγχο, λένε πειστικά ψέματα και δεν θέλουν να αναλάβουν ευθύνη. Από την άλλη, επιρρεπείς σε αυτή τη συμπεριφορά είναι άνθρωποι που έχουν κακοποιηθεί ή παραμεληθεί στο παρελθόν, έχουν «διδαχθεί» ότι η δική τους φωνή δεν μετράει και τα συναισθήματα τους δεν είναι σημαντικά, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολεύονται να θέσουν όρια και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη γνώμη και την αποδοχή των άλλων.
Συνέπειες
Το Gaslighting αποτελεί μία ύπουλη μορφή χειραγώγησης και ψυχικής κακοποίησης, αφού υπονομεύει την ψυχική υγεία και τη σταθερότητα του θύματος.
Εφόσον η χειραγώγηση γίνεται σταθερά και συστηματικά, λειτουργώντας ως ένα μόνιμο μοτίβο συμπεριφοράς, το άτομο που την υφίσταται, αρχίζει σταδιακά να αμφισβητεί την ίδια του την πραγματικότητα. Όσο πιο σημαντική είναι η σχέση, τόσο πιο έντονη μπορεί να είναι και η προσωπική αμφισβήτηση, στην προσπάθεια να διατηρήσει τη σχέση και να αμβλύνει τη διαφωνία. Το άτομο οδηγείται σιγά-σιγά στο να υιοθετεί όσα ισχυρίζεται ο Gaslighter και κάνει σκέψεις του τύπου «Μάλλον εγώ είμαι υπερβολικός/ή», «Δεν είναι έτσι, εγώ τα σκέφτομαι έτσι», χάνοντας την ικανότητα του να βάζει όρια και να υπερασπίζεται τον εαυτό του, πλέον όχι μόνο απέναντι στον χειραγωγό, αλλά και απέναντι στον κόσμο γενικά. Πείθεται ότι όσα υποστηρίζουν οι άλλοι είναι η μόνη αλήθεια και αν εκείνο νιώθει διαφορετικά, θεωρεί ότι έχει πρόβλημα. Χάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση του, αμφισβητεί την κρίση και τις αποφάσεις του, βιώνει σύγχυση, αποπροσανατολισμό και ψυχική αστάθεια, ενώ αποκτά την τάση να απολογείται συνεχώς. Σε συναισθηματικό επίπεδο, το άγχος, η απελπισία και η θλίψη που νιώθουν τα θύματα του gaslighting δεν αποκλείεται να οδηγήσουν στην εμφάνιση αγχωδών διαταραχών, κατάθλιψης και νευρικού κλονισμού.
Πώς να αντιμετωπίσουμε το Gaslighting;
Το Gaslighting δεν είναι πάντα εύκολα ανιχνεύσιμο, γι’ αυτό και προϋποθέτει προσεκτική παρατήρηση των συμπεριφορών. Εφόσον βεβαιωθούμε ότι δεχόμαστε αυτού του είδους τη χειραγώγηση, μπορούμε να κάνουμε τα εξής:
Να επιστρατεύσουμε την κριτική μας σκέψη: Είναι σημαντικό να επεξεργαστούμε καλά τα όσα μας λέει ο άνθρωπος που υποπτευόμαστε ότι μας χειραγωγεί και να μην τα δεχθούμε αφιλτράριστα ως αληθινά.
Να ζητήσουμε τη γνώμη και τη στήριξη κάποιου δικού μας ανθρώπου: Ένα τρίτο άτομο της εμπιστοσύνης μας μπορεί να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την εσωτερική μας ισορροπία και πίστη σε όσα γνωρίζουμε και νιώθουμε, επαναφέροντας μας κάθε φορά που τείνουμε να αμφισβητήσουμε την κρίση μας.
Να επικυρώσουμε τα συναισθήματα μας: Κανείς ανεξαιρέτως δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα συναισθήματα μας, να μας κατηγορήσει γι’ αυτά, να μας πει τι να νιώσουμε ή τι θα έπρεπε να νιώσουμε. Εφόσον μια φωνή μέσα μας μάς λέει ότι κάτι δεν πάει καλά, αυτή είναι η δική μας αλήθεια και κανείς δεν μπορεί να την υπονομεύσει.
Να πάρουμε αποστάσεις: Όπου είναι εφικτό, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να απομακρυνθούμε από έναν Gaslighter. Όταν, όμως, αυτό είναι δύσκολο λόγω συνθηκών, μπορούμε να θέσουμε όρια, ξεκαθαρίζοντας ότι δεν θα ανεχθούμε περαιτέρω χειραγώγηση και αμφισβήτηση.
Να μιλήσουμε ανοιχτά: Μπορούμε να συζητήσουμε το πρόβλημα με τον ίδιο το θύτη και να του δείξουμε ότι καταλαβαίνουμε αυτό που συμβαίνει. Αν το κάνει συνειδητά, θα ξέρει πια ότι γνωρίζουμε και δεν φοβόμαστε. Αν το κάνει ασυνείδητα, θα του το έχουμε καθρεφτίσει και ίσως αποκτήσει και εκείνος επίγνωση του τι κάνει.
Το πιο σημαντικό από όλα είναι να ανακτήσουμε την αίσθηση της προσωπική δύναμης και την εμπιστοσύνη στην εσωτερική μας φωνή. Δεν μπορούμε να επιτρέπουμε σε κανέναν να διαταράσσει την διανοητική και συναισθηματική μας ισορροπία, να αμφισβητεί την αλήθεια μας, πόσο μάλλον να μας φτάνει στο σημείο της αυτό-αμφισβήτησης. Οφείλουμε στον εαυτό μας να είμαστε σε επαφή και σύνδεση μαζί του, να τον ακούμε, να τον εμπιστευόμαστε και να τον τιμάμε, μένοντας ακέραιοι απέναντι σε τέτοιες χειριστικές και τοξικές συμπεριφορές.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Abramson, Kate (2014). "Turning up the Lights on Gaslighting". Philosophical Perspectives. 28 (1): 1–30.
►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ
►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com
0 Σχόλια