Υπαρξιακή μοναξιά: Πώς η επίγνωση της μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις μας

 

Ο διάσημος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής Ύρβιν Γιάλομ, μέσα από το πολυετές έργο και την εμπειρία του με θεραπευόμενους, διέκρινε τέσσερα δεδομένα της ανθρώπινης ύπαρξης, τα οποία σχετίζονται με τις βασικές ανησυχίες των ανθρώπων: τον θάνατο, την ελευθερία και την ευθύνη, την απώλεια νοήματος και την υπαρξιακή απομόνωση.

Η υπαρξιακή απομόνωση ή μοναξιά στην πραγματικότητα δεν σχετίζεται με την απομάκρυνση από άλλους ανθρώπους. Μπορεί κανείς να περιβάλλεται από ένα μεγάλο δίκτυο ανθρώπων, από σύντροφο, φίλους, συγγενείς, και να απολαμβάνει ουσιαστικές σχέσεις, ωστόσο κάποιες φορές να αισθάνεται και μόνος. Αυτό το είδος μοναξιάς αφορά το χάσμα που βιώνουμε ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους, λόγω της μοναδικότητας μας: Κανείς άλλος δεν είναι σαν εμάς, κανείς δε μπορεί να αισθανθεί ακριβώς όπως εμείς και κανείς δεν μπορεί να γνωρίσει τις σκέψεις μας όπως εμείς. Υπάρχουμε μόνοι μας, με τα συναισθήματα και τους λογισμούς μας, αποτελώντας ο καθένας ένα μικρό σύμπαν.

Υπαρξιακή μοναξιά μπορούμε να βιώσουμε σε ανύποπτο χρόνο και περισσότερο σε ευάλωτες στιγμές, όπως για παράδειγμα, όταν αντιμετωπίζουμε μία δυσκολία και αισθανόμαστε ότι κανείς δεν μπορεί να μας καταλάβει.

Το παράδοξο είναι ότι, είμαστε μεν ξεχωριστοί και μόνοι, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουμε σε έναν κόσμο με άλλους ανθρώπους, έχουμε κοινά μαζί τους και μάλιστα, ως κοινωνικά όντα, τούς έχουμε ανάγκη. Από τη μία πλευρά θέλουμε να διατηρήσουμε τη μοναδικότητα και την ανεξαρτησία μας και από την άλλη θέλουμε να σχετιστούμε. Αυτή η σύγκρουση οδηγεί συχνά σε διαπροσωπικά προβλήματα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις εξαρτητικές σχέσεις. Στις σχέσεις αυτές, το άτομο, στην προσπάθεια να κατευνάσει το υπαρξιακό του άγχος απέναντι στην ελευθερία και τη μοναξιά, συγχωνεύεται και θέλει να γίνει ένα με τον άλλον, αρνούμενο την διαφορετικότητα και την αυθύπαρκτη οντότητα του. Γίνεται αντικείμενο μέσα στη σχέση, καταλύει τα όρια του και τελικά χάνει την επαφή με τον εαυτό του, χρησιμοποιώντας τη σχέση σαν αντίδοτο στη μοναξιά.

Τα οφέλη της συνειδητοποίησης

Η συνειδητοποίηση της υπαρξιακής μοναξιάς μπορεί να είναι μια εμπειρία συγκλονιστική και εναπόκειται σε εμάς πώς θα την αξιοποιήσουμε. Κάποιοι μπορεί να τη δουν από μια απαισιόδοξη σκοπιά και να καταλήξουν στο ότι όλα είναι μάταια, η μοναξιά είναι αναπόδραστη και ο άνθρωπος θα νιώθει πάντα μόνος. Υπάρχει όμως και μία άλλη "ανάγνωση": μπορούμε να τη δούμε με άλλα «γυαλιά» και να τη χρησιμοποιήσουμε υπέρ μας.

Η αλήθεια είναι ότι η βαθιά αποδοχή του δεδομένου της υπαρξιακής μοναξιάς μπορεί να μας απελευθερώσει. Όταν συνειδητοποιήσουμε και δεχθούμε ότι ως υπάρξεις, είμαστε πραγματικά μόνοι, όπως και όλοι οι άλλοι, τότε μόνο θα μπορέσουμε να αφήσουμε πίσω τις μάταιες προσπάθειες για πλήρη κατανόηση από τον διπλανό μας, για απόλυτη σύνδεση μαζί του, για την αναζήτηση της «τέλειας» σχέσης κλπ. Με λίγα λόγια, θα είμαστε σε θέση να εγκαταλείψουμε παράλογες προσδοκίες, που εν τέλει αποτελούν εμπόδιο τόσο για την σχέση με τον εαυτό μας, όσο και με άλλους ανθρώπους. Οι προσδοκίες μας από τις σχέσεις θα είναι πια ρεαλιστικές και θα βασίζονται στην παραδοχή ότι, καλώς ή κακώς, μπορούμε να γνωρίσουμε τον άλλο μέχρι κάποιο σημείο, αφού η βαθιά εσωτερική ύπαρξη του είναι προσιτή μόνο σε εκείνον. Επίσης, έχοντας εμπεδώσει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κανέναν να αισθανθεί και να σκεφτεί όπως εμείς, όπως κανείς δεν μπορεί να επηρεάσει εμάς, αν δεν τον αφήσουμε, μπορούμε να γλιτώσουμε τον εαυτό μας από ατέρμονες συγκρούσεις και διαπροσωπικές διαφορές.

Με αυτή την πιο ξεκάθαρη ματιά, μπορούμε να σταθούμε καλύτερα στα πόδια μας και να συνδεθούμε πιο αυθεντικά με τους άλλους. Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι βρίσκεστε σε έναν καυγά με τον σύντροφο σας. Στην πρώτη περίπτωση, προσπαθείτε ανώφελα να τον πείσετε ότι έχετε δίκιο και πρέπει να έρθει προς το μέρος σας, ενώ εκείνος υποστηρίζει επίσης τη γνώμη του και αντιστέκεται, αφού κι αυτός θεωρεί ότι έχει δίκιο. Στη δεύτερη περίπτωση, όπου έχετε συνειδητοποιήσει ότι ο καθένας είναι μόνος του σε αυτό που σκέφτεται και βιώνει και δεν είναι δυνατό, ούτε απαραίτητο να είστε συνέχεια μαζί, να συμφωνείτε και να συμπορεύεστε σε όλα, παραδέχεστε ότι και δύο έχετε δίκιο και τώρα επενδύετε την ενέργεια σας στο να βρείτε λύσεις.

Δεν χρειάζεται να «συγκατοικούμε» με τους άλλους, ούτε να τους καταλαβαίνουμε, όπως οι ίδιοι τον εαυτό τους. Είναι ανέφικτο, υπόγεια καταπιεστικό και βλαβερό για τις σχέσεις.

Η αποδοχή της υπαρξιακής μας μοναξιάς μπορεί να μας δώσει τη δύναμη να είμαστε περισσότερο ο εαυτός μας. Ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι θα θεωρούμε τους εαυτούς μας απόλυτα αυτόνομους και ότι θα απομακρυνθούμε από τους συνανθρώπους μας. Αντίθετα, έτσι θα μπορέσουμε να συνδεθούμε με μεγαλύτερη ειλικρίνεια μαζί τους, με τη σκέψη ότι «μέσα μας είμαστε νησιά μοναδικά και όταν συνειδητοποιήσουμε την ιδέα αυτή, μπορούμε - αν θέλουμε – να χτίσουμε γέφυρες προς τους άλλους, αντί να στήνουμε φράγματα, απογοητευμένοι κάθε φορά που διαπιστώνουμε ότι οι άλλοι δεν είναι σαν κι εμάς» (Dyer, W.).

 

Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας M.Sc./Ψυχοθεραπεύτρια

 

Βιβλιογραφία

Dyer, D. W.(1978). Pulling Your Own Strings. William Morrow Paperbacks.

Yalom, D. I. (2020). Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Άγρα