Βλεμματική επαφή και αυτισμός

 

    Ο αυτισμός αποτελεί μέρος του φάσματος των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές, ήπιες ή πιο σοβαρές. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι τα προβλήματα κοινωνικής αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας καθώς και οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Η διάγνωσή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη, ειδικά πριν την ηλικία των 3 ετών. Όμως, όπως σε όλες τις διαταραχές, η έγκαιρη ανίχνευση στοιχείων που μπορεί να υποδηλώνουν την πιθανή εμφάνιση του αυτισμού, θα οδηγήσει στη γρηγορότερη αντιμετώπιση της διαταραχής και κατά συνέπεια στην καλύτερη πρόγνωση της.

   Σύμφωνα με την κλίμακα αξιολόγησης AOSI (Autism Observation Scale for Infants) τα παρακάτω 10 σημεία αφορούν τη συμπεριφορά βρεφών, κάτω των 12 μηνών, που μπορεί να αποτελούν πρώιμα σημάδια εκδήλωσης αυτισμού. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν διαγνωστικό μέσο αλλά ουσιαστικά, είναι ενδείξεις ότι το βρέφος δεν έχει κατακτήσει συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης που θα έπρεπε στη συγκεκριμένη ηλικία.

1.  Απουσία χαμόγελου σε ανταπόκριση χαμόγελου από άλλους
2.  Μη ανταπόκριση όταν καλείται το όνομα του παιδιού
3.  Παθητική ιδιοσυγκρασία
4.  Μειωμένο επίπεδο δραστηριότητας στην ηλικία των 6 μηνών που     ακολουθείται από υπερβολική ερεθιστικότητα
5. Τάση εστίασης της προσοχής σε ορισμένα αντικείμενα
6.  Μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση
7.  Απουσία εκφράσεων στο πρόσωπο όταν το παιδί κοντεύει στην ηλικία των 12 μηνών
8.  Ατυπική οπτική επαφή και προσοχή του παιδιού προς άλλους και το περιβάλλον
9.  Στην ηλικία του ενός έτους, τα ίδια αυτά παιδιά παρουσιάζουν δυσκολίες επικοινωνίας, έκφρασης και γλώσσας

10.  Χαμηλότερο επίπεδο εκφραστικής και δεκτικής έκφρασης

   Έρευνες το 2017 παρουσίασαν ότι η αποφυγή της οπτικής επαφής δεν ερμηνευόταν ως ένδειξη κοινωνικής και προσωπικής αδιαφορίας, όπως είχε προταθεί στο παρελθόν. Αναφορές από άτομα με ΔΑΦ υποδήλωναν ακριβώς το αντίθετο. Πολλοί είχαν εξηγήσει ότι το να κοιτάζουν άλλους στα μάτια ήταν άβολο ή αγχωτικό. Δηλαδή, τα άτομα με ΔΑΦ δεν αποφεύγουν την οπτική και την βλεμματική επαφή λόγω αποστροφής, αλλά επειδή υπάρχει πιο ουσιαστικός λόγος -συν του ότι δεν κατανοούν την κοινωνική σημασία της. 

    Όλα αυτά έδειχναν την ύπαρξη νευρολογικής αιτίας, με την ομάδα της Βιοϊατρικής Απεικόνισης του Massachusetts General Hospital (επικεφαλής ήταν η Αθηνούλα Μαρτίνος) να καταλήγει στο ότι “η συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι ένας τρόπος για να μειωθεί μια δυσάρεστη υπερβολική διέγερση που προέρχεται από υπερενεργοποίηση σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου”.

  Ως ‘κλειδί’ θεωρήθηκε το υποφλοιώδες σύστημα του εγκεφάλου ενεργοποιείται από την οπτική επαφή και είναι υπεύθυνο για τον φυσικό προσανατολισμό προς τα πρόσωπα που βλέπουν τα νεογέννητα. Αργότερα, είναι σημαντικό για την αντίληψη των συναισθημάτων.

    

    Σε νευρολογική βάση, οι επιστήμονες εξακολουθούσαν να μην μπορούν να βρουν την αιτία που τα άτομα με ΔΑΦ αποφεύγουν την οπτική επαφή. Δεν υπήρχε η δυνατότητα ταυτόχρονης εγκεφαλικής απεικόνισης δυο ανθρώπων. Γι' αυτό λοιπόν επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Yale κατάφεραν μέσα από μια πρωτοποριακή τεχνολογία να εντοπίσουν μέσα από την απεικόνιση δυο ατόμων τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια ‘ζωντανών’ και φυσικών συνθηκών. Όπως ότι συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου σχετίζονται με την κοινωνική συμπτωματολογία του αυτισμού.

 

   Η ανακάλυψη των νευρικών αποκρίσεων σε ‘ζωντανή’ επαφή με το πρόσωπο και τα μάτια, μπορεί να παρέχει έναν βιοδείκτη για τη διάγνωση της ΔΑΦ και να τεστάρει την αποτελεσματικότητα των θεραπειών του αυτισμού.

   Σε επίσημη μελέτη που έγινε αναφέρουν πως ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν πεινασμένος οργανισμός για πληροφορίες που αφορούν άλλους ανθρώπους. Πρέπει έτσι, να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν αυτοί οι κοινωνικοί μηχανισμοί, στο πλαίσιο ενός πραγματικού και διαδραστικού κόσμου, σε τυπικά ανεπτυγμένα άτομα, και σε άτομα με ΔΑΦ". Συνεπώς επιστήμονες ερεύνησαν αυτήν την εγκεφαλική δραστηριότητα τη διάρκεια σύντομων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ ζευγαριών ενηλίκων (το ένα μέλος ήταν τυπικά αναπτυγμένο άτομο και το άλλο είχε διαγνωστεί με ΔΑΦ).

 Όπως αναφέρει και στην έρευνα, τοποθέτησαν ‘’καπέλα’’ και στους δυο συμμετέχοντες τα οποία είχαν πολλούς αισθητήρες με φως το οποίο εμφάνιζε φως ανάλογα με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτό που έκαναν ήταν να καταγράψουν τα φωτεινά σήματα των πληροφοριών με βάση την οπτική και βλεμματική επαφή. Εντόπισαν λοιπόν πως οι συμμετέχοντες με ΔΑΦ παρουσίασαν μειωμένη δραστηριότητα στον ραχιαίο βρεγματικό φλοιό συγκριτικά με τα άτομα χωρίς ΔΑΦ.

    Επιπλέον, οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με τις βαθμολογίες του ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule, 2nd Edition) και συσχετίστηκαν με τη δραστηριότητα σε αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου. Η νευρική δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές ήταν συγχρονισμένη μεταξύ των τυπικών συμμετεχόντων, κατά τη διάρκεια της πραγματικής επαφής οφθαλμών, αλλά όχι κατά τη διάρκεια οπτικής επαφής με ένα πρόσωπο που εμφανιζόταν σε βίντεο. Αυτή η αναμενόμενη αύξηση στη νευρική σύζευξη δεν παρατηρήθηκε στα άτομα με ΔΑΦ και είναι σύμφωνη με τις διαφορές στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

 

Πηγές:

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). Washington, D.C.: American Psychiatric Association; 2013.

Nation K, Penny S. Sensitivity to eye gaze in autism: Is it normal? Is it automatic? Is it social? Development and Psychopathology. 2008;20(1):79–97. pmid:18211729

Joy Hirsch ,Xian Zhang,J. Adam Noah,Swethasri Dravida,Adam Naples,Mark Tiede,Julie M. Wolf,James C. McPartland (2022). NeuralNeural correlates of eye contact and social function in autism spectrum disorder.

Senju A, Johnson MH. Atypical eye contact in autism: Models, mechanisms and development. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2009;33(8):1204–14.

Nouchine Hadjikhani, Jakob Åsberg Johnels, Nicole R. Zürcher, Amandine Lassalle, Quentin Guillon, Loyse Hippolyte, Eva Billstedt, Noreen Ward, Eric Lemonnier, Christopher Gillberg. Look me in the eyes: constraining gaze in the eye-region provokes abnormally high subcortical activation in autism. Scientific Reports, 2017; 7 (1) DOI: 10.1038/s41598-017-03378-5