Παραληρητική διαταραχή: Η έννοια του “παραληρήματος”, τύποι, αίτια και αντιμετώπιση.

Η παραληρητική διαταραχή (ή παράνοια) αποτελεί είδος ψυχωτικής διαταραχής, η οποία εκδηλώνεται μέσω μίας παραληρητικής ιδέας.  

Οι παραληρητικές ιδέες ή αλλιώς το λεγόμενο “παραλήρημα”, αφορά μία ή περισσότερες ιδέες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, όμως είναι σταθερές και αμετακίνητες, ανεξαρτήτως αν αντικρούονται με λογικά επιχειρήματα. Το άτομο, δηλαδή, δεν μπορεί να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από την φαντασία του και εμμένει σε μία αδιάσειστη πεποίθηση γύρω από ένα θέμα, πεποίθηση που δεν επαληθεύεται από τα δεδομένα, ωστόσο μπορεί να είναι λογικοφανής. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να πιστεύει ακράδαντα ότι τον καταδιώκουν, ότι είναι θύμα συνωμοσίας ή ότι πάσχει από κάποια ασθένεια, χωρίς να υπάρχει βάση σε αυτή του την πίστη. 

Ο ψυχίατρος και φιλόσοφος Karl Jaspers ήταν ο πρώτος που το 1913 όρισε τα τέσσερα βασικά κριτήρια, βάσει των οποίων θεωρείται παραληρηματική μία πεποίθηση . Τα κριτήρια αυτά είναι: 

-βεβαιότητα (η ιδέα διατηρείται με απόλυτη πεποίθηση) 

-μη διόρθωση (η ιδέα δεν μεταβάλλεται με αντεπιχειρήματα ή απόδειξη του αντιθέτου) 

-αδυναμία ή αναλήθεια περιεχομένου (περιεχόμενο αβάσιμο, παράξενο ή προφανώς αναληθές) 

-η ιδέα δεν επιδέχεται κατανόησης (η πεποίθηση δεν μπορεί να εξηγηθεί ψυχολογικά). 

Οι παραληρητικές ιδέες, εκτός της ειδικής διαταραχής, εμφανίζονται στο πλαίσιο πολλών άλλων παθολογικών καταστάσεων (τόσο σωματικών, όσο και ψυχικών) και έχουν ιδιαίτερη διαγνωστική σημασία σε ψυχωσικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, η παραφρένεια, τα μανιακά επεισόδια διπολικής διαταραχής και η ψυχωτική κατάθλιψη. 

Η παραληρητική διαταραχή, αυτή καθαυτή, δεν συναντάται συχνά, εμφανίζεται συνήθως κατά τη μέση ηλικία και δεν συνοδεύεται με κάποια εμφανώς αλλόκοτη συμπεριφορά. Η ελάχιστη διάρκεια όπου κυριαρχεί η ιδέα είναι η περίοδος ενός μήνα. Η λειτουργικότητα του ατόμου δεν επηρεάζεται απαραίτητα, σε αντίθεση με το τι συμβαίνει στο πλαίσιο άλλων ψυχωτικών διαταραχών, έτσι ώστε συνήθως ο πάσχων μπορεί π.χ. να εργάζεται χωρίς προβλήματα. Ωστόσο, σε επίπεδο κοινωνικών επαφών και προσωπικών σχέσεων παρατηρούνται συχνά δυσκολίες, ενώ τις περισσότερες φορές το άτομο ταλαιπωρείται από έντονο άγχος, λόγω της επίμονης ιδέας που κυριαρχεί μέσα του και του απορροφά καθημερινά ενέργεια. 

Αξίζει να επισημανθεί ότι στην εν λόγω διαταραχή δεν υπάρχει καθόλου συναίσθηση του προβλήματος, δηλαδή του παραλογισμού, κάτι που κάνει την αντιμετώπιση της αρκετά δύσκολη. 

Ποιοι είναι οι τύποι της παραληρητικής διαταραχής; 

Το βασικό σύμπτωμα της διαταραχής, δηλαδή η παραληρητική ιδέα, έχει συνήθως μονοθεματικό περιεχόμενο, αφορά σε ένα βασικό θέμα. Αν και τα παραληρήματα μπορεί να έχουν οποιοδήποτε αντικείμενο, ορισμένα συναντώνται συχνότερα. Βάσει, λοιπόν, του θέματος, έχουν παρατηρηθεί περισσότερο οι εξής επτά τύποι:  

-Ερωτομανής: παραληρητικές ιδέες ότι κάποιο άλλο άτομο, συνήθως ανώτερης κοινωνικοοικονομικής τάξης, είναι ερωτευμένο μαζί του.

-Μεγαλειώδης: παραληρητικές ιδέες υπερτίμησης της προσωπικής αξίας, δύναμης, γνώσης, ταυτότητας ή ειδικής σχέσης με μια θεότητα ή ένα διάσημο πρόσωπο. 

-Ζηλοτυπικός: παραληρητικές ιδέες ότι ο σεξουαλικός σύντροφος του ατόμου το απατά. 

-Διωκτικός: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο (ή κάποιος κοντινός του άνθρωπος) αποτελεί στόχο κακόβουλων συμπεριφορών. 

-Σωματικός: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή κάποια γενική σωματική ή ιατρική κατάσταση. 

-Μεικτός: παραληρητικές ιδέες χαρακτηριστικές περισσότερων του ενός από τους παραπάνω τύπους, χωρίς να κυριαρχεί κάποιος συγκεκριμένος. 

-Απροσδιόριστος

 

 

Ποια είναι τα αίτια; 

Όπως συμβαίνει και με άλλες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, η ακριβής εξήγηση των αιτιών της παραληρητικής διαταραχής εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για τους ειδικούς, οι οποίοι εστιάζουν κυρίως σε γενετικούς, βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες: 

-Γενετικοί παράγοντες: Οι μελέτες υποδεικνύουν ότι ο πάσχων από παραληρητική διαταραχή προέρχεται συνήθως από οικογένεια, όπου κάποιο μέλος έπασχε και εκείνο από την ίδια διαταραχή ή από σχιζοφρένεια. Συνεπώς, όπως και με τις υπόλοιπες διαταραχές του ψυχωσικού φάσματος, η τάση για εμφάνιση παραληρητικής διαταραχής μπορεί να είναι κληρονομική. 

-Βιολογικοί παράγοντες: Έχει βρεθεί ότι η παραληρητική διαταραχή συνδέεται με διάφορες ιατρικές και νευρολογικές καταστάσεις, κυρίως όμως έχει να κάνει με ανισορροπίες στους νευροδιαβιβαστές, τις χημικές ενώσεις που διευκολύνουν τη μεταβίβαση πληροφοριών μεταξύ των κυττάρων του νευρικού συστήματος. Η προβληματική επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση παραληρήματος. 

-Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Όπως σε όλα τα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, έτσι και εδώ, το άγχος παίζει σημαντικό ρόλο. Οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις αυξάνουν τις πιθανότητες για εμφάνιση παραληρητικής διαταραχής. Η κατανάλωση αλκοόλ και άλλων ουσιών μπορεί, επίσης, να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Ακόμη, η εν λόγω διαταραχή συνδέεται συχνά με ιστορικό σωματικής/ψυχικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία ή γονεϊκή ανατροφή που δεν κατάφερε να δομήσει στο παιδί εσωτερική εμπιστοσύνη και εμπιστοσύνη προς τους άλλους, έτσι ώστε, δυστυχώς, το άτομο να θεωρεί τον κόσμο απειλητικό και επικίνδυνο. 

 

Αντιμετώπιση 

Η αντιμετώπιση της διαταραχής συνοδεύεται από αντικειμενικές δυσκολίες. Τις περισσότερες φορές, οι πάσχοντες δεν αναζητούν βοήθεια, αφού οι ίδιοι δεν εντοπίζουν κάποιο πρόβλημα με τις πεποιθήσεις τους, αλλά και όταν απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό, μετά την παρότρυνση των οικείων τους, αντιστέκονται ιδιαίτερα στη θεραπεία.  

Για την αντιμετώπιση της παραληρητικής διαταραχής, συνίσταται η λήψη φαρμακευτικής αγωγής  (αντιψυχωσικών φαρμάκων ή και συνδυασμός με αντικαταθλιπτικά), ώστε να εξομαλυνθεί η διαταραγμένη νευροβιολογική λειτουργία και να κατευναστούν η ένταση και το άγχος, παράλληλα με συστηματική ψυχοθεραπεία, όπου η δόμηση μία ισχυρής σχέσης εμπιστοσύνης με τον θεραπευτή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της διαδικασίας.  

Ο θεραπευτής καλείται να στηρίξει τον θεραπευόμενο, να αποφύγει συμπεριφορές που ενισχύουν την καχυποψία του, να μην αμφισβητήσει την αλήθεια των πεποιθήσεων του, ταυτόχρονα όμως να φωτίσει το πώς οι ιδέες του στην πραγματικότητα δυσκολεύουν τη ζωή του σε διάφορα επίπεδα. Βασικός θεραπευτικός στόχος είναι να ελαττωθεί η τάση του ατόμου για απομόνωση και καχυποψία απέναντι στο περιβάλλον και τα οικεία πρόσωπα, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσα στο ασφαλές πλαίσιο της ψυχοθεραπείας. 

 

Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη 

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας M.Sc./Ψυχοθεραπεύτρια 

 

Βιβλιογραφία 

1. American Psychiatric Association (Corporate Author). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5. American Psychiatric Publishing, Incorporated; 2013. 
2. Jaspers, K. (1913). Allgemeine Psychopathologie. Ein Leitfaden für Studierende, Ärzte und Psychologen. Berlin: J. Springer. 
3. Sadock, B. J. (2004). Problems related to abuse and neglect. Kaplan & Sadock‟ s Concise Textbook of Clinical Psychiatry. Cancro R (ed), 9, 370-376. 
4. Sadock B.J. & Sadock V.A. (2012). Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας